گلخانه به محلی گفته می شود که در آن پرورش گیاهان انجام می شود. گیاهان برای رشد و نمو به شرایط خاص نیاز دارند. میزان نور، شرایط دما، رطوبت هوا و شرایط خاک برای رشد آنها می بایست مطلوب باشد. هر گیاه شرایط دمایی و خاک و رطوبتی مخصوص به خود را دارد. لذا برای کشت و پرورش آنها به فضایی نیاز داریم که این کار انجام شود. پس گلخانه محیطی است که در آن شرایط زندگی برای گیاهان در طول سال به صورت یکنواخت فراهم می گردد. ساخت سوله گلخانه به همین منظور انجام می شود.
سوله گلخانه چند وظیفه را بر عهده دارد. این سازه با ایجاد فضای بسته از خروج هوا جلوگیری می کند. سپس با استفاده از تاسیسات گرمایی و سرمایشی شرایط دمایی را برای گیاهان فراهم می سازیم. عوامل طبیعی مانند باد، باران شدید، صاعقه و تگرگ سبب از بین رفتن گیاهان می شود. با ساخت سوله برای گل و گیاهان تزیینی و همچنین صیفی جات و ایجاد فضای محصور جلوی این عوامل طبیعی را می گیریم.
موقعیت ساخت سوله گلخانه
گلخانه به چند روش می تواند ساخته شود. این فضا می تواند بخشی از یک ساختمان باشد یا یک سازه مجزا برای آن ساخته شود. همچنین می تواند از چندین سازه به هم چسبیده تشکیل شود. ساخت سوله گلخانه متصل به هم هزینه کمتری در ساخت و مصرف انرژی دارند. بهترین حالت سمت ساخت گلخانه رو جنوب است. در صورت فضای باز می تواند به تمام جهات باشد تا نور بیشتری دریافت کند. با افزایش فضای گلخانه هزینه بر متر مربع کاهش می یابد. برای توجیه اقتصادی حداقل فضای 18 متر مربع لازم است. در ساخت سوله گلخانه چند نکته را باید در نظر داشت.
- نزدیکی به بازار مصرف: گیاهانی مانند سبزیجات و گل بعد از چیده شدن می بایست سریع به دست مصرف کننده برسند. در غیر اینصورت خراب و پژمرده می شوند. بنابراین نزدیکی به بازار مصرف در موقعیت سوله گلخانه مهم است.
- حمل و نقل: دسترسی به جاده و مسیر های حمل و نقل برای ارسال سریع محصولات به بازار مهم است. توجه داشتید برخی از گیاهان مانند گل عمر کوتاهی دارند.
- موقعیت جغرافیایی: مناطقی که آب و هوای نا مساعد و باران های شدید دارند برای ساخت گلخانه مناسب نیستند.
- نور گیر بودن: نور از نیاز های مهم گیاهان می باشد. مناطقی که مرتب ابری هستند یا مناطق سایه دار مانند جنگل و دامنه کوه سبب کاهش نور می شوند.
- مسطح بودن: زمین نا مسطح و غیر هموار کار ساخت را مشکل کرده و هزینه های اضافی برای ما به همراه دارد.
نحوه ساخت سوله گلخانه
جهت ساخت سازه
در ساخت سوله گلخانه مواردی وجود دارد که توجه به آنها برای افزایش بهره وری گلخانه حائز اهمیت است. در ساخت سوله روش های مختلفی قابل اجرا است و مواردی وجود دارد که در زمان احداث باید رعایت شود.
سوله گلخانه دارای ستون و رفتر و اجزای دیگری است که همگی آنها تولید سایه می نماید. مشخصا جهت سایه بستگی به جهت تابش آفتاب دارد. پس باید با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر و کشور در جهتی ساخته شود که بیشترین نور را بتوان در اختیار گیاهان قرار داد. در ایران با توجه به موقعیت کشور ساخت سوله در جهت جنوب و جنوب شرقی بهترین حالت را دارد. نوری که در صبح هنگام و از شرق می تابد برای گیاهان مناسب می باشد. نور صبحگاهی بیشترین راندمان را در تولید غذای گیاهان دارد. جهت شمال پایینترین کیفیت نور دهی را دارد و برای گیاهانی مناسب است که نور زیادی لازم ندارند.
تامین هوای سوله گلخانه
گیاهان به هوا نیاز دارند. جریان هوای تازه در نزدیکی گیاه سبب می شود CO2 تازه را برای مصرف در اختیار داشته و اکسیژن را وارد هوا نماید. کنترل دما و رطوبت در گلخانه با جریان هوای مناسب آسان تر انجام می شود. نکته دیگر خروج هوای سمی برای گیاهان است. اکسیر کربن، اکسید نیتروژن و دی اکسید نیتروژن که از وسایل گرمایشی تولید می شوند برای گیاهان مضر می باشند. تهویه هوا برای خروج این گازها ضروری است. در فصل تابستان و هوای گرم تهویه هوا می تواند به عنوان سیستم سرمایشی نیز عمل نماید.
درجه حرارت محیط برای گیاهان بسیار مهم است. گیاهان مختلفی در سوله گلخانه مورد پرورش قرار می گیرند. هر گیاهی برای یک منطقه بوده و درجه حرارت خود را می طلبد. گیاهان گرمسیری نیاز به هوای گرم دارند و گیاهان سردسیری هوای خنک تری را می خواهند. پس برای پرورش گیاهان اول باید ببینیم قصد تولید چه گیاهی را داریم. حالت عمومی که بیشترین راندمان را در رشد گیاهان دارد بین 10 الی 30 درجه سانتیگراد است. برای تنظیم دمای گلخانه می توان از بخاری و سیستم شوفاژ استفاده کرد. سیستم گرمایش موضعی نیز قابل اجرا است.
حرارت گلخانه می بایست یکنواخت باشد. تغییرات ناگهانی سبب از بین رفتن یا به اصطلاح سوختن گیاه می شود.
برای مثال درجه حرارت مورد نیاز برای چند گیاه در زیر آمده است.
- گوجه فرنگی 18 تا 21 درجه سانتیگراد
- کاهو 21 الی 25 درجه سانتیگراد
- خیار 18 الی 26 درجه سانتیگراد
- گل داوودی 16 الی 26 درجه سانتیگراد
- گل شمعدانی 12 الی 23 درجه سانتیگراد
تامین نور در ساخت سوله گلخانه
گیاهان از لحاظ نیاز به نور به سه دسته تقسیم می شوند.
گیاهان روز بلند Long Day Plants: گیاهانی می باشند که به 10 الی 14 ساعت نور در روز احتیاج دارند. گل اطلسی و میمون در این دسته قرار دارند.
گیاهان روز کوتاه Short Day Plants: برای این گیاهان کمتر از 12 ساعت نور روز کفایت می کند. گل داوودی در این دسته قرار دارد.
گیاهان خنثی Neutral Day Plants: این گیاهان به نور زیادی نیاز نداشته و برای نگهداری در خانه مناسب هستند. بگونیا و گل حنا در این دسته هستند.
از نور مصنوعی نیز می توان برای روشنایی استفاده کرد.
در ساخت سوله گلخانه برای سیستم آبیاری گیاهان باید شرایط مناسب را فراهم نمود. گیاه به آب زنده است و تامین رطوبت لازم برای آنها ضروری است. گیاهان به آبیاری های مختلفی نیاز دارند. یکی روزانه به آب نیاز دارد و یکی دو هفته یکبار آب برایش کافی است. لذا ساختار سوله را طوری بنا می کنیم که گیاهان هم گروه نزدیک هم قرار داشته باشند تا سیستم یکنواخت داشته باشیم.
دو مدل سیستم آبیاری داریم. آبیاری سطحی که دارای اتلاف آب زیادی است. در مناطق کم آب این مورد شما را دچار مشکل می سازد. آبیاری تحت فشار که به دو مدل بارانی و قطره ای تقسیم می شود. این روش راندمان بالاتری دارد.
ساخت اسکلت سوله گلخانه
اسکلت سوله گلخانه را می توان با سوله تیر ورق و یا سوله خرپایی و همچنین سوله UBM بنا کرد. در صورت تمایل بخش انواع سوله را بررسی فرمایید. روش ساخت سوله در اینجا شرح داده شده است. هر کدام از این سازه ها مزایا و معایب مربوط به خود را دارند. پس از تعیین نوع سازه خود، شرکت سازنده سوله مرتبط را پیدا کرده و سفارش خود را می دهید. سوله سازی قطعات مورد نیاز را تهیه کرده و عملیات ساخت را انجام می دهد. پس از اتمام کار آن را به محل شما منتقل کرده و اجرای سوله را انجام می دهد.
پوشش گلخانه
سوله گلخانه باید نور گیر باشد. لذا از پوشش های شفاف برای آن استفاده می شود تا نور کافی به گیاهان برسد.
- شیشه
قبل از گسترش صنعت و پیدایش تکنولوژی ساخت پوشش های شفاف پلاستیکی تمامی گلخانه ها به این روش ساخته میشد. این روش نیاز به اسکلت های سنگین و مستحکم دارد. تبادل انرژی با بیرون در شیشه زیاد است که سبب افزایش مصرف انرژی می گردد. با توجه به نوع سازه می توان اسکلت های مختلفی برای آن ساخت. برای زیر 6 متر بدون ستون می توان اسکلت چوبی را بنا نهاد. برای تا 12 متر اسکلت لوله ای بدون نیاز به ستون قابل اجرا است. - پلاستیکی
پوشش پلاستیکی به دلیل وزن کم و تبادل انرژی کمتر امروزه بیشترین کاربرد را دارد. جنس پلاستیک می تواند از پلی استر، PVC و PVF باشد. سبکی این قطعه باعث می شود نیاز به اسکلت بندی محکمی نداشته باشیم. این امر وزن سازه را کم کرده که منجر به کاهش هزینه سازه و فونداسیون می گردد. همچنین تبادل انرژی کمتر اتلاف سوخت کمتری دارد.
از معایب این پوشش عمر کمتر آن است. اشعه ماورإ بنفش خورشید سبب تیرگی و خرد شدن این قطعه گردد. برای بیشتر کردن عمر آن پلی اتیلن را با مواد ضد UV ترکیب می کنند. مشکل دیگر آن تشکیل بخار آب و شبنم روی آن ها است. در گلخانه مرطوب در صورت سرد تر بودن هوای داخل بر روی آنها شبنم تولید شده و چکه می کند. این امر رطوبت خاک را افزایش می دهد و اکسیژن خاک را کم می کند.
استفاده از مواد نگهدارنده نور مادون قرمز در ساخت پوشش پلاستیکی تلفات گرمایی را تا 25% کاهش می دهد.
عملیات ساختمانی
پس از بنا شدن سازه سوله نوبت به امور ساختمانی و تاسیسات است. دیوار کشی سوله و نصب درب از این جمله است. در ساخت درب می بایست توجه فرمایید در صورت تردد زیاد مثل سالن فروش گیاهان تزیینی که مردم رفت و آمد می کنند باید تمهیدی اندیشید که تبادل دما به حداقل برسد. برای این موضوع عموما یک پوشش پلاستیکی جلوی درب نصب می کنند تا همیشه فضا محصور بماند. محوطه سازی دور سوله برای حفاظت فیزیکی و آسانی در تردد به شکل صحیح انجام می شود. کاشت درخت و زیبا سازی آن در جذب مشتری و همچنین لذت بخش تر کردن آن برای کارکنان مفید است. برای کارگرانی که شب در محوطه می مانند نیاز به ساخت یک اتاق سرایداری و محل زندگی می باشد.